BẠN THƯỜNG NGHĨ MÌNH LÀ NGƯỜI KỶ LUẬT, NHƯNG BẠN ĐÃ LẦM

Có một điều mình nhận ra sau hơn 10 năm trò chuyện với ba mẹ văn phòng và những anh chị tự kinh doanh đang loay hoay chuyện tiền bạc: hầu hết chúng ta đều nghĩ mình kỷ luật. Nhưng sự thật thì… không phải vậy.

Không phải vì bạn yếu. Không phải vì bạn không có quyết tâm. Mà vì bộ não con người được lập trình để chống lại kỷ luật ngay từ đầu.

Daniel Kahneman, nhà tâm lý học đoạt Nobel và tác giả Think Fast, Think Slow đã chỉ ra: con người có hai hệ tư duy. Hệ 1 phản ứng nhanh, cảm tính, tiết kiệm năng lượng. Hệ 2 chậm hơn, lý trí hơn, nhưng lại rất lười kích hoạt. Và đa phần quyết định mỗi ngày của chúng ta nằm ở Hệ 1.

Điều này giải thích vì sao bạn đặt mục tiêu quản lý chi tiêu mỗi tháng nhưng chỉ làm được vài ngày. Nó giải thích vì sao bạn bảo mình sẽ không bấm mua hàng khi sale off nữa nhưng 11 giờ đêm bạn lại tranh thủ thanh toán. Và nó cũng giải thích vì sao rất nhiều anh chị mới tập đầu tư lại rối loạn cảm xúc rồi đưa ra những quyết định làm mất tiền.

Không phải bạn không biết điều đúng. Bạn chỉ không thắng nổi bộ não của chính mình.

Nhất là nhóm ba mẹ văn phòng đã từng bắt đầu đầu tư hoặc kinh doanh. Những người từng nếm cảm giác mất tiền. Từng nói câu: biết mà không làm được. Từng thất vọng về chính mình vì nghĩ bản thân thiếu kỷ luật.

Kahneman gọi đó là ảo giác về sự kiểm soát. Mình thì gọi nhẹ nhàng hơn: bạn đang dùng ý chí để đối đầu với một cỗ máy được lập trình để né tránh khó khăn. Và không ai thắng được nó mãi.

Kỷ luật không phải vấn đề đạo đức. Nó là sinh học.

Hệ tư duy nhanh muốn cảm giác an toàn và dễ chịu ngay lập tức. Nó thù ghét những hành động phải suy nghĩ sâu và tiêu hao năng lượng. Bởi vậy, mỗi lần bạn mở bảng chi tiêu, não bạn không chỉ thấy con số. Nó thấy rủi ro. Nó thấy sự thật. Nó thấy nỗi sợ đối diện với chính mình.

Mình đã gặp nhiều anh chị từng thốt lên: em không dám xem lại tài khoản vì sợ biết mình tiêu quá tay. Hoặc: em biết phải đầu tư dài hạn nhưng cứ thấy thị trường đỏ là không chịu nổi.

Đó không phải lỗi của bạn. Đó là Hệ 1 đang chiếm quyền.

Nhưng đây mới là phần quan trọng.

Nếu bạn không hiểu cách bộ não vận hành, bạn sẽ cứ trách mình thiếu kỷ luật trong khi vấn đề thật không phải kỷ luật, mà là hệ thống.

Con người không duy trì được hành vi dài hạn bằng ý chí. Ý chí chỉ giúp bạn bắt đầu. Còn để duy trì, bạn cần một hệ thống đủ nhẹ để Hệ 1 chấp nhận và đủ rõ để Hệ 2 tin tưởng.

Khi mình xây dựng hướng tiếp cận Tài chính Nhân bản của EasyFinteach, mình nhận ra thêm một sự thật đáng sợ: phần lớn anh chị không thất bại vì thiếu kiến thức tài chính. Họ thất bại vì cảm xúc không ổn định. Họ biết điều đúng nhưng không làm đúng. Họ muốn tiến bộ nhưng bộ não kéo họ về điểm an toàn.

Bạn có thấy mình trong câu chuyện này không.

Nếu có, bạn không một mình.

Vậy phải làm sao. Mình không đưa lời khuyên tài chính vì mọi lời khuyên như vậy đều vô trách nhiệm khi mình không hiểu hoàn cảnh mỗi người. Nhưng mình có thể chia sẻ một góc nhìn.

Muốn kỷ luật hơn, đừng bắt mình phải kỷ luật.

Hãy xây một hệ thống mà người bình thường cũng làm được. Một hệ thống cho phép bạn mắc lỗi nhưng vẫn tiến về phía trước. Một hệ thống giúp Hệ 1 bớt chống đối và giúp Hệ 2 bớt lười biếng.

Khi bạn thay đổi hệ thống, hành vi thay đổi theo. Khi hành vi thay đổi, kết quả tài chính thay đổi. Và khi kết quả thay đổi, bạn bắt đầu tin rằng mình có thể làm được. Đó mới là điểm khởi đầu của kỷ luật thật.

Chứ không phải cố ép bản thân rồi lại thất vọng.

Chúng ta không cần trở thành người kỷ luật phi thường. Chúng ta chỉ cần trở thành người bình thường sở hữu một hệ thống đúng. Và khi đó, tài chính không còn là thứ để bàn luận, mà là thứ để làm.

Chúc bạn thành công!